Bağımlılık mı alışkanlık mı?

Sigara kullanan biri olarak sigarayı bırakmayı düşünmüş, hatta defalarca denemiş olabilirsiniz. 

Bırakma girişimlerinizin olumsuz sonuçlanması büyük ihtimalle sizde bir hayal kırıklığı yaratmıştır. Sigarayı hayatınızdan çıkarmayı zaten çok zor buluyorken bu hayal kırıklıkları motivasyonunuzu giderek azaltmış olabilir.

Sigara ile aranızdaki ilişkiyi değiştirmeye çalışmadan önce bu konuda bilgi sahibi olmanız oldukça önemlidir. Çünkü sigara kullanımı ile ilgili yanlış bilgiler bırakma sürecini baltalamaktadır. Bu yazıda ele alacağımız konu sigaranın bağımlılık mı yaptığı yoksa sadece bir alışkanlıktan mı ibaret olduğudur.

Bağımlılık, kişinin yaşamını kısıtlamasına rağmen sürekli ve ısrarcı bir biçimde bir maddeyi kullanma ya da bir davranışı sürdürme halidir. Böylece kişi, kullandığı madde üzerindeki kontrolünü kaybetmektedir. Düşünelim: Sigara sizin hayatınızı kısıtlıyor mu? Kendinizi hangi alanlarda kısıtlanmış hissediyorsunuz? Sizi kısıtladığı veya size zarar verdiği halde sürekli bir biçimde kullanmaya devam ediyor musunuz? Sigara kullanma miktarı ya da süresi üzerinde kontrolünüz var mı?

Sigara kullanıcısı olarak çoğu zaman onu kontrol edebileceğinizi düşünseniz de kullandığınız sigara miktarı ile beraber ona ayırdığınız vakit ve bütçe de artmaktadır. Hatta birçoğunuz sigara içmekten memnun olmadığınız halde bu davranışı sürdürürsünüz. İşte burada sigarada yer alan ve bağımlılık yapan ‘nikotin’ devreye girer.

Peki bu nasıl olur? Sigara dumanı akciğerleriniz yoluyla kan dolaşımına hızla geçer ve çok kısa sürede beyninize ulaşır. Alınan nikotin, beyinde ve sinir sisteminde reseptörlere bağlanarak çeşitli maddelerin salınmasına yol açar. Bu maddelerden en önemlisi dopamindir. Dopamin normalde, beyninizin rahatlatıcı ve keyif verici ödül sistemini aktive eder. Ancak sigara içtiğinizde dopamin, nikotin aracılığıyla, gereğinden fazla ve doğal olmayan yollarla salınır. Böylece uyarılma, sıkıntıda azalma, dikkat ve bellekte artış görülür. Daha iyi hissedebilirsiniz, ta ki içtiğiniz sigaranın etkisi azalana (dopamin miktarı düşene) kadar. Dopaminin salınmadığında huzursuzluk, gerginlik, odaklanma sorunları, uyku bozukluğu, halsizlik ve aşırı sigara içme isteği gibi ciddi yoksunluk belirtileri görülür. Dopaminin tekrar salınması için nikotine ihtiyaç duyarsınız ve sigara açlığınız başlar. Yoksunluk belirtilerinden kurtulmak için tekrar sigara içersiniz.

Sigara bu şekilde bağımlılık yapar ancak alışkanlık olan yönü de mevcuttur. Sigarayı sosyal hayatınızda farklı koşullarda kullanırsınız. Bunların bazıları sigara kullanımınız ile daha sık eşleşir. Böylece belirli kişiler, durumlar ve yerlerde sigara içmek sizin için önemli hale gelir: Kahvaltıdan sonra, bulunmaktan keyif aldığınız bir mekânda, kahveyle, alkolle, sohbet etmeyi sevdiğiniz birisiyle, akşam saatleri vb. Bunlar sigara içme davranışının alışkanlık yönüne örnektir. Sigarayı bırakmanızı zorlaştıran ve değiştirmeniz gereken davranışlar alışkanlıklarınızdır.

Bir sonraki yazımızda sigaranın bağımlılık yönü ve tedavi yöntemleri hakkında bilgi verilecektir.